جوین بزرگ (جغتای و جوین)؛ پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی، و مساله توسعه جاده‌ای در امروز

جوین، سرزمینی است با تاریخی کهن؛ گسترده در شمال غربی خراسان رضوی امروز که شهرستان های جغتای و جوین امروز را در بر می‌گیرد. نام دیگر این سرزمین تاریخی، کویان است؛ یکی از کهن‌ترین و غنی‌ترین نواحی خراسان که شخصیت‌های فرهنگی بزرگی مانند امام الحرمین جوینی، عطاملک جوینی، حمویه جوینی و ... از آن برخاسته‌اند. یکی از حوزه‎های اصلی مشترکات خطه بزرگ، سرسبز و تاریخی جوین با نیشابور؛ پیشینه عمیق تاریخی و شمار فراوان شخصیت‎های مشترک فرهنگی است؛ که می‎تواند زمینه‎ساز همکاری‎های مشترک در حوزه گردشگری تاریخی، فرهنگی و طبیعت باشد.

خطوط ریلی (راه آهن) یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های توسعه همکاری شهرستان‌های نیشابور، جوین و جغتای به شمار می‌آید و البته ارتقای جاده کنونی این شهرستان‌ها و ارتقای آن به بزرگراه نیشابور - فیروزه - خوشاب - جوین - جغتای - میامی، یکی از مهم‌ترین عرصه‌های همکاری این شهرستان‌ها در امروز و آینده است که تاثیرات عمیقی در تحول وضعیت حمل و نقل، گردشگری، تجارت، صنعت، کشاورزی و از همه مهم‌تر: گسترش تعاملات فرهنگی و اجتماعی منطقه شمال غرب خراسان رضوی خواهد داشت. خلاصه اینکه این کانال مواصلاتی؛ دروازه‌ای تازه‌ای را به روی توسعه شهرستان‌های نیشابور، فیروزه، خوشاب، جوین و جغتای خواهد گشود. پتانسیلی که به هر دلیل؛ بلااستفاده مانده است.

سرانجام اشاره به این نکته خالی از لطف نخواهد بود در مطالعات علمی که پروفسور ایوانف در زمینه گویش‌های مردم خراسان انجام داده؛ در بین همه گویش‌های خراسان؛ گویش مردم نیشابور و جوین را به خاطر همسانی و نزدیکی بسیار به هم، در یک گروه گویشی طبقه‌بندی نموده است.

 میدواریم سیاستگزارن توسعه استان، مخصوصا مسولان شهرستان‌های یادشده؛ این پیشینه‌های عمیق و کهن را بیش از پیش ارج نهاده و فراتر از خط‌کشی‌ها و مرزها و مصلحت‌های صوری و ظاهری سیاسی این روزها؛ مسائل مشترک توسعه این منطقه را که محرومیت‌زدایی زیرساختی منطقه شمال غرب خراسان رضوی را به ارمغان می‌آورد؛ با جدیت و اهتمام و همگرایی بیشتری پیگیری نمایند. مردم این منطقه؛ بسیار فراتر از زمان ما؛ قرن‌ها و هزاره‌هاست که با یکدیگر، خویشی و تعامل دارند؛ مرزها و خط‌کشی‌ها بسیار جابجا شده است اما این مردم و نیاکان پرافتخارشان؛ وارسته و رها از خط‌کشی‌های سیاسی و مطامع دیگران؛ همواره، برای دمیدن شور زندگی و آبادانی این سرزمین کهن، بسیار کوشیده‌اند.

و مخلص کلام اینکه: بزرگراه نیشابور – فیروزه – خوشاب - جوین – جغتای – میامی؛ از اولویت‌های توسعه منطقه شمال غرب استان خراسان رضوی است.  و از توانمندی‌های مواصلاتی این محور مواصلاتی، عبارتند از:

- زیرساختی استراتژیک برای ارتباط پایدار جاده‌ای میان چهار استان: خراسان رضوی، خراسان شمالی، سمنان و گلستان در شمال شرق کشور

- دارای پیشینه‌ای کهن؛ و شاخه اصلی جاده ابریشم (جاده خراسان بزرگ: نیشابور به جوین و ری)

- ارتقای این جاده، نقش موثری در دسترسی بهتر و سریعتر جمعیت نزدیک به دویست‌هزار نفری شهرستان‌های جغتای، جوین، خوشاب و فیروزه به مرکز استان (مشهد) و پایتخت کشور (تهران) خواهد داشت.

- این جاده، زیرساخت توسعه گردشگری در شش شهرستان یادشده است.

- این جاده، دستیاری برای جاده امروزی مشهد به تهران است و حتی از نظر اقلیمی و جاذبه‌های طبیعی، نسبت به جاده یادشده که از مسیر کویری و بیابانی عبور می‌نماید؛ بسیار غنی‌تر بوده و با از میان رفتن خستگی‌های ناشی از اقلیم بیابانی، همراه با ایجاد تنوع در مناظر طبیعی، باعث کاهش خستگی مفرط رانندگان و پیشگیری از حوادث جاده‌ای ناشی از یکنواختی مسیر بیابانی می‌شود.   

ناحیه تاریخی - فرهنگی خراسان غربی

خراسان بزرگ ایران‌زمین، سرزمینی است پهناور که در جغرافیای سیاسی امروز؛ کشورهای ایران، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و افغانستان، آن را در میان گرفته‌اند.  در نگاهی جغرافیایی-تاریخی؛ این خراسان بزرگ، به چهار بخش بزرگ تقسیم می‌شود که هر یک از این بخش‌ها را یک «رَبع» ‌نامیده‌اند و هر یک از ربع‌ها از یکی از چهار شهر عمده و تاثیرگذار خراسان بزرگ؛ یعنی نیشابور، مرو، هرات و بلخ نام گرفته‌اند: ربع نیشابور، ربع مرو، ربع هرات، ربع بلخ.

ربع نیشابور، در برگیرنده استان‌های خراسان کنونی ایران معاصر است و از ولایت‌های عمده آن: ترشیز، بیهق، جوین، جاجرم، اسفراین، خبوشان، اسفند، جام، باخرز، خواف، زاه، رخ، زوزن، بوزجان، طوس، نسا، ابیورد، قهستان، جنابد و ... می‌باشد. این مجموعه؛ خراسان بزرگ غربی تاریخی – فرهنگی را شکل می‌دهند. «خراسان غربی»، اصطلاحی است دارای پشتوانه غنی و تنومند تاریخی و فرهنگی که به جغرافیای بخش غربی خراسان ایران بزرگ فرهنگی اشاره می‌نماید. ربع نیشابور یا خراسان غرب، از جایگاه و پیشینه پرباری در در تاریخ و فرهنگ ایران برخوردار است.

از بخش غربی خراسان کهن و بزرگ (ربع نیشابور دوره اسلامی یا ساتراپی ابرشهر دوران ساسانی)، شخصیت‌های ادبی، علمی و فرهنگی بزرگی همچون حکیم فردوسی توسی، حکیم خیام نیشابوری، شیخ عطار نیشابوری، شیخ عبدالرحمن جامی، ابوالوفاء بوزجانی، عطاملک جوینی، خواجه نصیرالدین توسی، ابوالفضل بیهقی و ... برخاسته‌اند. خراسان غربی، رقم‌زننده رویدادهای بزرگ تاریخ و تحولات سرنوشت‌ساز ایران عزیز، مانند قیام ابومسلم خراسانی، تاسیس اولین حکومت مستقل ایرانی طاهریان، استقبال و میزبانی آبرومند و شکوهمند از حضرت امام رضا به عنوان نقطه عطف تاریخ شیعه، قیام موسوم به سربداران در مقابل بیگانگان ایلخانی و ... می‌باشد. شهر نیشابور، مرکز فرهنگی و کانون تحولات سیاسی – اجتماعی؛ خراسان غربی در دوران شکوفایی و پویایی نقش‌آفرینی آن در ایران بزرگ بوده است.

پیشینه و پایگاه فرهنگی شاخص و تاثیرگذار بخش غربی خراسان بزرگ و کهن به عنوان یکی از حوزه‌های جغرافیای تاریخی-فرهنگی ایران، کاملا شناخته؛ و دارای مستندات تاریخی حجیم و متواتر است. در واقع؛ عبارت «خراسان غربی» حامل پیشینه تاریخی، میراث مشترک فرهنگی و هویت جمعی همه شهرستان‌های خراسان امروزی ایران و همه خراسانیان مستقر در استان‌های خراسان ایران معاصر است.