نیشابور فردا
وبگاه کانال مستقل خبری، تحلیلی، اجتماعی و توسعه‌محور نیشابور فردا
نیشابور فردا
وبگاه کانال مستقل خبری، تحلیلی، اجتماعی و توسعه‌محور نیشابور فردا
نگاهی دیگر به سربداران؛ فرصت بزرگ تاریخی ایرانیان، قربانی آشفتگی‌های حکمرانان محلی
نیشابور فردا
(کانال مستقل خبری، تحلیلی، اجتماعی و توسعه‌محور نیشابور)
http://neyshaburfarda.blogsky.com
سربداران، نخستین دوره حکمرانی ایرانی است که مذهب تشیع اثنی‌عشری را به رسمیت شناخت. تفکرات و تعالیم پیشوایان معنوی و رهبران فکری این جنبش از جمله شیخ خلیفه مازندرانی (آمل)، شیخ حسن جوری (نیشابور)، شیخ عزالدین سوقندی (نیشابور) و ... جریان‌ساز جنبش‌های آزادیخواهانه در مناطق دیگر ایران در برابر ملوک‌الطوایف ایلخانی قرن ٨ ق گردید.
تعارض مداوم میان آرمان رهبران فکری و منافع حکمرانان نظامی از ویژگی‌های بارز سربداران است که نتیجه آن در تلاش مستمر حکمرانان برای حذف و حتی قتل رهبران فکری نمود پیدا کرده است.
تاریخ، حتی از عدم توافق و تزاحم گسترده منافع در میان خود حکمرانان حکایت می‌کند. در این حکومت محلی که بخشی از غرب خراسان و بخش‌هایی از قومس را در حوزه قلمرو خود قرار داد؛ ۱٢ حکمران، جمعا به مدت کمتر از ۴٧ سال حکومت کردند.
میانگین کمتر از ٣.٩ سال دوره حکومت حکمرانان؛ و انتقال قدرت از طریق قتل «دو سوم» حکمرانان، نشان‌دهنده حجم تزاحم منافع و آشفتگی حکمرانی در سطح شخصیت‌های طراز اول حکمران سربداری است. رویدادهای دوره سربه‌داری‌ها که از خیزش و شورش مردم غیور روستای باشتین (از توابع شهرستان داورزن امروزی) در ٧٣۶ق آغاز شد و با تسخیر سبزوار (در ٧٣٧ق) که نزدیکترین شهر به مرکز قیام بود، به تاسیس حکومت سربداری‌ها انجامید؛ در رده سران سربداری، نزاعی مستمر و کوششی عظیم را برای کسب و جایجایی قدرت به نمایش می‌گذارد:
- قتل عبدالرزاق باشتینی (اولین حکمران سربداری) به دست برادرش وجیه‌الدین مسعود باشتینی (دومین حکمران) در ٧٣٨ق.
- قتل رهبر معنوی قیام (شیخ حسن جوری) به دستور وجیه‌الدین مسعود باشتینی در ٧۴٣ق.
- قتل محمد آی تیمور (سومین حکمران) به توصیه خواجه شمس‌الدین علی (ششمین حکمران) و به دست کلو اسفندیار (چهارمین حکمران) در ٧۴٧ق.
- قتل کلو اسفندیار (چهارمین حکمران) به دست نظامیان سربداری (وابسته به جناح حکمرانان) در ٧۴٨ق.
- خلع شمس‌الدین فضل الله باشتینی (پنجمین حکمران) از قدرت (در ازای دریافت ۴۰۰۰ خروار ابریشم از خزانه سربداران) در ٧۴٩ق.
- مفلوک کردن درویش هندوی مشهدی (از رهبران معنوی قیام) به دستور خواجه شمس‌الدین علی چشمی (ششمین حکمران)
- قتل خواجه شمس‌الدین علی چشمی (ششمین حکمران) به دست پهلوان حیدر قصاب (نهمین حکمران) و هماهنگی خواجه یحیی کراوی (هفتمین حکمران) در ٧۵٣ق.
- قتل خواجه یحیی کراوی (هفتمین حکمران) به دست برادرزنش خواجه علاء‌الدین کراوی در ٧۵٩ق.
- قتل پهلوان حیدر قصاب (نهمین حکمران) به دست پهلوان حسن دامغانی (یازدهمین حکمران) در ٧۶۱ق.
- قتل خواجه لطف‌الله باشتینی (دهمین حکمران) به دستور پهلوان حسن دامغانی (یازدهمین حکمران) در سال ٧۶٢ق.
- تبعید درویش عزیز مجدی (از رهبران معنوی قیام) به عراق به دستور پهلوان حسن دامغانی (یازدهمین حکمران).
- قتل پهلوان حسن دامغانی (یازدهمین حکمران) به دستور خواجه علی موید سبزواری در سال ٧۶۶ق.
- قتل درویش عزیز مجدی (از رهبران معنوی قیام) و هفتاد نفر از یاران وی، به دستور خواجه علی مؤید سبزواری (آخرین حکمران) در سال ٧٧٧ق.
- تخریب مقبره رهبران معنوی قیام (شیخ خلیفه مازندرانی و شیخ حسن جوری) و حکم به لعن آنان به دستور خواجه علی موید سبزواری.
- تسلیم حکومت سربداری و پایتخت سربداران به تیمور گورکانی به دست خواجه علی موید سبزواری در اثر ناتوانی در ساماندهی حاکمیت و روند روزافزون اختلافات سران و شورش‌های داخلی در سال ٧٨٢ق.
داده‌های ارائه شده در مطلب بالا؛ اشاره و نگاهی به دستاورد حاکمیتی این دوران در حوزه جغرافیایی خراسان است. در مراجعه به تاریخ سربداران، بطور کلی می‌توان گفت:
- بی‌توجهی به راهنماهای پیشوایان و نخبگان دوراندیش جنبش و در نتیجه: فاصله گرفتن از اهداف آزادیخواهانه و بیگانه‌ستیزانه جنبش؛
- ارج نهادن بر منافع و جاه‌طلبی‌های شخصی و محلی به جای تاکید خردمندانه بر مصالح جمعی، منطقه‌ای و ملی؛
- نگاه کاسبکارانه و جاه‌طلبانه به حکومت‌گری که ضمن تضعیف مشروعیت حکمرانی، جایی برای همگرایی و هم‌افزایی نمی‌گذاشت؛
از مهم‌ترین عواملی هستند که همچون مانعی بزرگ بر سر راه گسترش و استقرار اثربخش و نافذ تفکرات و تعالیم روشنگر پیشوایان و نخبگان معنوی و فکری جنبش در سرتاسر ایران گردید. بدین ترتیب، این فرصت بزرگ تاریخی که در خراسان ایجاد شده بود، در بلوای تعارض و تزاحم و آشفتگی حکمرانان سربداران، از دست ایرانیان رفت تا ایران عزیز، باز هم عرصه تاخت و تاز و ویرانگری بیگانه‌ای سفاک و خونریز، به نام «تیمور گورکانی» گردد.
تاریخ؛ گنجینه تجربیات گذشته و چراغ راه آینده است./ نیشابور فردا